Nýlegar rannsóknir á vegum Landbúnaðarháskólans, Háskóla Íslands og Veðurstofunnar sýna að Ísland er meðal helstu uppspretta ryks í veröldinni. Ryk hefur gríðarlega mikil áhrif á vistkerfi jarðar, m.a. frjósemi lands og hafsvæða. Stærstu rykuppsprettur heims eru á svæði innan Sahara, en rykframleiðsla er einnig mikil í eyðimörkum Ástralíu, í Mongólíu, á Arabíuskaga og víðar. Árlegt uppfok á Íslandi er áætlað 30-40 milljón tonna, en mest fellur aftur á land. Talið er að 5-10 milljónir tonna af íslenskum uppfoksefnum falli á sjóinn umhverfis landið – fínkorna efni sem falla um risavaxin hafsvæði, einkum norður og suður af landinu.
Mikið ryk hefur slæm áhrif á heilsufar fólks.
Helstu rykuppsprettur landsins er flestar að finna við jökuljaðra þar sem jökulár flæmast tímabundið um ársléttur, en þorna svo á milli. Dyngjusandur, þar sem nú streymir kvika til yfirborðsins, er ein ákafasta uppspretta landsins. Rykið (áfokið) hefur mikil áhrif á afar stórt svæði, allt frá Húnavatnssýslum til Suðausturlands. Mikið ryk fellur á Norðausturland og Austurland sem á uppruna sinn á Dyngjusandi. Áfokið mótar náttúru þessara svæða, m.a. jarðvegsgerð og eðli vistkerfa. Héraðsbúar og Austfirðingar þekkja vel mistrið sem birgir sólarsýn, oft án þess að gera sér grein fyrir hvaðan rykið kemur.
Rykmistur í Loðmundafirði í ágúst 2012. Rykið kemur 150 km leið frá Dyngjusandi og strókurinn sést vel á gervihnattamyndum sem teknar voru þennan dag.
Dyngjusandur er ein víðáttumesta rykuppspretta landsins, en þaðan koma rykstrókar sem geta borist hundruð kílómetra norður í höf. Ætla má að yfir 500 þúsund tonn efnis takist á loft í virkustu stormunum. Hin feiknalega rykframleiðsla á Íslandi er einstök fyrir svæði á norðlægum breiddargráðum. Samsetningin er ennfremur afar sérstök, basísk gjóska, rík af járni sem veðrast ört.
Fok frá Dyngjusandi í suðvestan stormi. Strókinn leggur hundruð km norður í höf.
Það verður afar athyglisvert að sjá breytingarnar á Dyngjusandi af völdum gossins í Holuhrauni með tilliti til sandfoks. Hraunið er þegar tekið að hylja mjög virk uppfokssvæði. Ef hið nýja hraun hefur það í för með sér að minnka flæðislétturnar á Dyngjusandi og setji jafnvel upptakakvíslum Jökulsár umtalsverðar skorður, er þess að vænta að rykmengun frá Dyngjusandi minnki verulega. Þá gæti dregið mikið úr rykmengun sem oft plagar íbúa Austurlands.
Áhrif ryks eru ekki aðeins neikvæð.
Hugsanlega er ryk frá Dyngjusandi afar mikilvæg uppspretta járns í sjónum norðan við landið. Áhrif gossins geta því haft neikvæð áhrif á vistkerfi sjávar, því frumframleiðni í sjávarvistkerfum umhverfis landið er oft talin takmörkuð af framboði járns.
Uppfok og áfok eru lykilþættir í mótun á náttúru Íslands. Landbúnaðarháskóli Íslands áformar að auka rannsóknir á rykframleiðslu í landinu á næstunni, m.a. á Dyngjusandi.
Ný grein í Biogeosciences um uppfok á Íslandi, m.a. magn og flutning á haf út: Quantification of iron-rich volcanogenic dust emissions and deposition over the ocean from Icelandic dust sources (Ólafur Arnalds, Pavla Dagsson-Waldhauserová og Haraldur Ólafsson).
Tekið af heimasíða Ólafs Arnalds, prófessors við Landbúnaðarháskóla Íslands: www.moldin.net
